Ata janë luftëtarë të vrazhdë, të stërvitur nga luftërat. Njerëzit të mësuar të bëjnë marshime të gjata, të hanë pak, të flenë në çfarëdo vendi dhe të rrezikojnë jetën në çdo kohë kundër armiqve të cilët shpesh kanë armë dhe pajisje shumë më të sofistikuara.
Ata përgjithësisht janë të lindur brenda familjesh dhe klane jashtëzakonisht fetare në mesin e fiseve pashtune të rrënjosura në Afganistanin juglindor dhe në “zonat fisnore” të Pakistanit verior dhe kufijve Kashmirit i kontestua nga India.
Këta kanë qenë talebanët, ish-studentët e shkollave fetare islame të cilët u rritën në Pakistanin konservator që nga vitet shtatëdhjetë, të financuar kryesisht nga Arabia Saudite dhe të lidhura me traditat e mendimit të vehabizmit sunit, që synojnë të kërkojnë pastërtinë origjinale të Islamit.
Por cilët janë talebanët sot? A e moderuan vërtet veten ashtu siç po shpallen? Apo hapja e tyre ndaj botës nuk fsheh asgjë tjetër përveç dëshirës për t’u pranuar nga bashkësia ndërkombëtare dhe pas për t’u kthyer sërish për të shtypur popullsinë e tyre dhe madje për t’i dhënë azil Al Kaedës dhe Isis-it?
Stili i tyre duket shumë i ndryshëm sot nga ai i 20 viteve më parë. Thjesht shikoni se si sillen para kamerave dhe aparateve fotografikë. Të gjithë ne gazetarët që shkuam në Kabul në gjysmën e dytë të viteve 1990 herët a vonë jemi ndaluar (nëse nuk na arrestonin) shkurtimisht nga “patrullat e tyre të moralit”, të cilat ndaluan çdo riprodhim ose imazh të trupit të njeriut në emër të një interpretimi rigoroz të Kuranit. Fotografitë ishin tabu.
Por me qartësisht nuk janë më. Talebanët e rinj luajnë me celularët duke shkëmbyer video dhe imazhe. Në konferencën për shtyp dje ata ishin të lumtur që u filmuan dhe madje iu përgjigjën gazetarëve femra para kamerave.
A është edhe kjo një taktikë? Vështirë ta thuash. Por është e qartë ama, edhe vëmendja e re që ata kanë ndaj marrëdhënieve ndërkombëtare. Në metodat dhe stilin, talebanët duket se kanë ndryshuar shumë. E kundërta do të ishte e çuditshme, duke pasur parasysh, ndër të tjera, se prania e koalicionit perëndimor i ka dhënë një rritje mahnitëse qyteteve dhe infrastrukturave kryesore. Kabuli i viteve 2000 ishte një grumbull rrënojash. Sot është një qytet me ndërtesa të kompanive të huaja, banka, qendra tregtare, hotele, dyqane teknologjie.
Rrënjët e tyre të drejtpërdrejta dalin nga xhihadi (lufta e shenjtë) kundër pushtimit sovjetik në vitet 1980. Ata ende nuk ishin të organizuar si lëvizje. Por udhëheqësit e tyre më të rëndësishëm erdhën pikërisht nga ajo botë, e financuar në atë kohë nga amerikanët në kuadrin e Luftës së Ftohtë për të frenuar ndikimin sovjetik. Ishte në atë moment në 1994 që Mullah Omar, së bashku me numrin e tij të dytë Mullah Abdul Ghani Baradar, themeluan Talebanët midis rangjeve të studentëve të shkollave fetare të Kandahar-it. Por atëherë amerikanët ishin larguar, duke e lënë vendin në detyrën e pamundur të rindërtimit të qyteteve të shkatërruara.
Në fillime e tyre edhe klasat elitare të kryeqytetit i pritën me një ndjenjë lehtësimi. Talebanët premtuan se do t’i japin fund copëzimit të tmerrshëm të shkaktuar nga lufta e brendshme civile.
Talebanët ishin në atë kohë burra primitivë, fshatarë me Honda 125 dhe kallashnikov në shpatulla, të cilët detyruan veshjen e burkës, ndëshkuan tradhtinë bashkëshortore me goditje me gurë, hajdutëve iu prenë gjymtyrët. Ekzekutimet në shesh ishin rendi i ditës. Ata e quanin veten fetarë, por nuk dinin asnjë fjalë arabisht për të lexuar dhe kuptuar Kuranin. Thjesht përshtatën ligjin islam me traditat fisnore stërgjyshore.
Talebanët e financuan veten duke rritur opium. Edhe pse Mullah Omar ishte madje gati të anulonte prodhimin, vetëm të kishte njohje nga bashkësia ndërkombëtare.
Dhe kur në dhjetor 1999 grupet ekstremiste të Kashmirit rrëmbyen gjatë fluturimit avionin e linjës ajrore indiane për në Kandahar, ishin përsëri talebanët, veçanërisht ministri i tyre i jashtëm Muttaëakil, ata që ndërmjetësuan çlirimin e pasagjerëve. “Ndoshta ky është momenti që do të na dëgjoni tani,” tha atëherë ai. Trokiti në Washington dhe në Pallatin e Xhamit në Nju Jork, por nuk mori asnjë përgjigje. Disa muaj më vonë Budat e Bamiyanit u minuan. Por sërish askush nuk do t’i dëgjonte derisa ata nuk do të kishin vendosur të mirëprisnin Al Kaedën në vendin e tyre.
Pas disfatës së tyre shumë të shpejtë në Tetor-Nëntor 2001, ata u shpërndanë mbi male. Por në 2006 do të ishin kthyer sërish. Në 2013 Mullah Omar vdiq. Ai u zëvendësua nga Mullah Akhtar Mansour, i vrarë më vonë në 2016 nga një dron amerikan. Që atëherë, 61-vjeçari Hibatullah Akhundzada, një ish-shef i Gjykatës Islame eksperte në ligjin fetar, ka qenë udhëheqësi i lëvizjes talebane. Dhe sot mundësia që në presidencën e qeverisë së tyre të re të emërohet Baradar, i cili ka negociuar marrëveshjet e Dohas me amerikanët, është gjithnjë e më e madhe.
Por e vërteta është që shumë pak dihet për ekuilibrat e tyre të brendshëm. Nuk është as e qartë se cili është qëndrimi i tyre i vërtetë ndaj ISIS dhe Al Kaedës, të cilat në çdo rast kanë qeliza që janë të pranishme mirë në vend. Shumë shpejt mund të shohim përplasjen mes radikalëve pan-islamikë dhe nacionalistëve afganë të cilët janë të gatshëm për negocim. Pikërisht ashtu siç ndodhi me Osama Bin Laden në prag të sulmeve të 11 shtatorit 2001.
