Shkruan: Besim Mulaj
Rënia e regjimit të Bashar al-Asadit shënon një pikë kthese historike për Lindjen e Mesme, një zhvillim që pritej prej kohësh nga disa dhe shihej me shqetësim nga disa të tjerë. Ky moment shtrihet përtej kufijve të Sirisë, duke treguar qartë ndikimet komplekse gjeopolitike dhe duke vënë në dukje kufizimet që kanë ndërhyrjet e huaja në rajon.
Për më shumë se 13 vjet, regjimi mbijetoi falë mbështetjes së fuqive si Irani dhe Rusia, por erozioni i këtyre aleancave, i kombinuar me dobësitë e tij të brendshme, përshpejtoi rënien, duke e vendosur Sirinë në një udhëkryq të paqartë dhe të mbushur me sfida komplekse.
Dobësimi i mbështetjes së fuqive tradicionale për Asadin është shkaku kryesor i kësaj rënieje. Rusia, aleat strategjik i regjimit që prej fillimit të luftës civile, u detyrua të përqendrojë burimet e saj te konflikti në Ukrainë. Kjo zhvendosje kufizoi aftësinë e saj për një angazhim të gjerë ushtarak dhe logjistik në Siri, duke dobësuar një nga shtyllat kryesore të regjimit. Ndërkohë, Irani, nën presionin e sanksioneve ekonomike ndërkombëtare dhe trazirave të brendshme në rritje, pa ndikimin e tij rajonal të dobësohej, duke kufizuar mbështetjen materiale e financiare për Asadin.
Siç thekson Raymond Hinnebusch, një ekspert i Lindjes së Mesme, regjimet autoritare mbështeten fort tek aleancat ndërkombëtare. Kur këto aleanca dështojnë, rënia e tyre është e pashmangshme. Lufta e Izraelit kundër pozicioneve të Hezbollahut dhe forcave iraniane në Siri ka luajtur gjithashtu një rol të rëndësishëm. Duke sulmuar infrastrukturat ushtarake dhe rrjetet logjistike të këtyre aktorëve, Izraeli ka kontribuar në dobësimin indirekt të regjimit sirian, i cili mbështetej gjerësisht tek ata për mbijetesën e tij. Megjithatë, kjo dinamikë ngre një dilemë strategjike për Izraelin. Duke njohur mirë regjimin e Asadit dhe kufizimet e tij deri më tani, sot përballet tashmë me një realitet të ri të pasigurt: përballjen me aktorë të paparashikueshëm që mund të shfaqen në një Siri postAsad. Siç thekson Efraim Inbar, një ekspert i sigurisë në Lindjen e Mesme, rënia e një regjimi autoritar nuk garanton stabilitet, por përkundrazi mund të hapë rrugën për forma të reja të konfliktit.
Rikonfigurimi i aleancave rajonale shton një dimension të rëndësishëm në këtë fazë tranzicioni. Kohët e fundit, afrime diplomatike të papritura, si ai midis Arabisë Saudite dhe Iranit, kanë riformuar balancat e pushteteve në Lindjen e Mesme.
Këto aleanca të reja, të drejtuara nga një pragmatizëm i theksuar ekonomik dhe strategjik, pasqyrojnë një përpjekje të fuqive rajonale për të stabilizuar rajonin, duke promovuar njëkohësisht interesat e tyre gjeopolitike. Vali Nasr, në veprën e tij “The Shia Revival”, e konceptualizon këtë pragmatizëm si një përgjigje racionale ndaj një periudhe të gjatë kaosi dhe rivalitetesh rajonale. Brenda këtij konteksti, rënia e Asadit mund të shërbejë si katalizator për këto rikonfigurime, duke i orientuar fuqitë e Gjirit drejt investimeve strategjike në një rajon të fokusuar te rindërtimi dhe stabiliteti afatgjatë.
Në skenën ndërkombëtare, implikimet e rënies së regjimit të Asadit janë po aq të rëndësishme. Rusia, që e ka përdorur Sirinë si një pikë strategjike për të zgjeruar ndikimin e saj në Lindjen e Mesme, përballet tani me sfidën e humbjes së këtij bastioni të rëndësishëm. Siç vëren Stephen Kotkin, ambiciet e Rusisë për të ruajtur statusin e saj global varen nga mbajtja e zonave kryesore të ndikimit. Kjo humbje prek jo vetëm fuqinë e saj rajonale, por edhe pozitën e saj si aktor ndërkombëtar.
Ndërkohë, Shtetet e Bashkuara dhe Evropa mund ta konsiderojnë këtë zhvillim si një mundësi për të rikthyer ndikimin e tyre në rajon, pas një periudhe angazhimi të reduktuar. Megjithatë, sfidat e brendshme dhe fokusimi në çështje globale, përfshirë rritjen e ndikimit të Kinës reduktojnë kapacitetin e tyre për të vepruar me vendosmëri dhe koherencë strategjike. Rënia e Asadit e lë Sirinë në një gjendje të thellë fragmentimi.
Ndarjet etnike, fetare dhe politike, të theksuara nga mbi një dekadë konfliktesh, përbëjnë sfida të mëdha për të ardhmen e vendit. Francis Fukuyama, në veprën e tij “State-Building”, argumenton se rindërtimi i një shteti kërkon një vizion gjithëpërfshirës, i cili është i aftë të tejkalojë këto ndarje. Në mungesë të një përpjekjeje të mirëkoordinuar për të krijuar një qeveri të legjitimuar dhe përfaqësuese, Siria rrezikon të shndërrohet në një arenë të re konfliktesh të zgjatura. Një paqëndrueshmëri e tillë jo vetëm që minon shanset për paqe afatgjatë brenda vendit, por gjithashtu krijon rrezik të madh për sigurinë rajonale dhe atë ndërkombëtare.
Një tjetër aktor kyç në këtë tranzicion është diaspora siriane. Me miliona refugjatë të shpërndarë në të gjithë botën, diaspora përfaqëson një burim të mundshëm ekspertize, investimesh dhe rindërtimi social. Amartya Sen, në “Development as Freedom”, thekson se kontributi i komuniteteve në diasporë është thelbësor për rimëkëmbjen ekonomike dhe rindërtimin e shoqërive pas krizave të zgjatura.
Megjithatë, për të siguruar që kjo diasporë të luajë plotësisht rolin e saj, Siria do të duhet të krijojë një klimë besimi dhe stabiliteti, gjë që kërkon reforma të mëdha dhe një vizion të qartë politik.
Në një këndvështrim më të gjerë, rënia e regjimit të Asadit mbart implikime të rëndësishme për arkitekturën e rendit botëror. Siç argumenton Zbignieë Brzezinski në “Le Grand Échiquier”, Lindja e Mesme mbetet një pikë kyçe strategjike, ku luhet një pjesë e rëndësishme e ekuilibrit global. Rikonstruktimi i aleancave dhe rikonfigurimi i roleve në këtë rajon ushtrojnë ndikim të drejtpërdrejtë në dinamikat e fuqive globale.
Shtetet e Bashkuara dhe Bashkimi Evropian, me përvojën dhe burimet e tyre, mund të luajnë një rol kyç në stabilizimin e rajonit dhe në procesin e rindërtimit të Sirisë. Ndërkohë, Kina, si një fuqi në rritje, mund të synojë të zgjerojë ndikimin e saj ekonomik dhe politik përmes investimeve strategjike në rajon. Paralelisht, institucionet ndërkombëtare si OKB-ja janë të thirrura të demonstrojnë aftësi konkrete në menaxhimin e tranzicioneve të ndërlikuara. Siç thekson Joseph Nye, qasja e këtyre aktorëve dhe institucioneve ndërkombëtare ndaj sfidave të tilla do të jetë vendimtare për përcaktimin e legjitimitetit dhe ndikimit të tyre në strukturën afatgjatë të rendit ndërkombëtar.
Rënia e regjimit të Asadit nuk përfaqëson vetëm mbylljen e një kapitulli të vështirë për Sirinë, por gjithashtu hap rrugën për një epokë të re, me sfida të shumta, por edhe me potencial për ndryshime pozitive. Për të garantuar një të ardhme të qëndrueshme, është thelbësore që aktorët rajonalë dhe komuniteti ndërkombëtar të angazhohen në një proces gjithëpërfshirës të rindërtimit dhe pajtimit, duke nxjerrë mësime nga gabimet e së kaluarës. Ndërveprimi i harmonizuar dhe vendimet strategjike të marra tani do të përcaktojnë jo vetëm të ardhmen e Sirisë, por edhe ndikimin e saj në paqen dhe sigurinë rajonale e globale.
/Gazeta Panorama/
